Evaluatie Kiesraad Tweede Kamerverkiezing 2017: nieuw model stembiljet en elektronisch tellen

De Tweede Kamerverkiezing van 15 maart 2017 was in meerdere opzichten een bijzondere verkiezing. Deze begon met een uitzonderlijk groot aantal geregistreerde aanduidingen van politieke partijen, namelijk 81. Voor het eerst vond de kandidaatstelling door partijen centraal bij de Kiesraad plaats. Kort vóór de dag van stemming besloot minister Plasterk dat de gebruikelijke verkiezingssoftware alleen als rekenhulpmiddel mocht worden gebruikt en dat geen digitale uitwisseling van stemresultaten meer mocht plaatsvinden. Hoewel een record aantal Nederlanders vanuit het buitenland heeft gestemd, bleek opnieuw dat de procedure hiervoor niet optimaal is. De dag van stemming liet in verschillende gemeenten een (dreigend) tekort aan stembiljetten zien. De Kiesraad hoopt dat gemeenten hiervan hebben geleerd en dat dit probleem zich in de toekomst niet opnieuw voordoet.

Nieuw stembiljet

Het huidige stembiljet heeft bezwaren. Door het grote formaat is het moeilijk (bij) te drukken voor drukkers/gemeenten, zitten de stembussen eerder vol en zijn de stemmen voor stembureauleden moeilijker te tellen. Kiezers hebben soms moeite met het vinden van de kandidaat van hun keuze en sommige kiesgerechtigden vrezen dat, wanneer zij het stembiljet breed uitvouwen, anderen een (globale) indruk van hun stemvoorkeur krijgen. Een eerdere poging om een nieuw stembiljet te ontwikkelen, strandde in de Tweede Kamer. De Kiesraad hoopt dat het aantredende  Kabinet een nieuwe poging onderneemt.

Elektronisch tellen

Het telproces in de stemlokalen vraagt om verbetering. Het handmatig tellen vraagt een grote inspanning van de stembureauleden en bij het tellen worden de nodige fouten gemaakt. Een betere controle hierop en ook op het invullen van de processen-verbaal kan helpen, maar een structurele verbetering ziet de Raad in de introductie van elektronisch tellen met scanapparatuur. De Kiesraad dringt aan op het houden van experimenten hiermee.

Software

Na mediaberichten over mogelijke kwetsbaarheden van de software ter ondersteuning van het verkiezingsproces, besloot minister Plasterk dat geen gebruik mocht worden gemaakt van digitale overdracht van stemresultaten van gemeenten naar hoofdstembureaus en van hoofdstembureaus naar centraal stembureau. Dit zorgde er voor dat zowel de hoofdstembureaus als het centraal stembureau alle stemgegevens met behulp van de software opnieuw moesten invoeren. Een enorm karwei dat ook kwetsbaarheden met zich meebrengt. De Kiesraad vindt het van belang om nog vóór de herindelingsverkiezingen verbeteringen in de beveiliging van de ondersteunende software door te voeren, op basis van het beveiligingsrapport dat Fox-IT in opdracht van de Kiesraad heeft opgeleverd.

Transparante verkiezingsresultaten

Transparantie biedt een belangrijke waarborg voor een zuiver verkiezingsproces. In de wetenschap dat de processen-verbaal van de stembureaus de basis vormen van de uiteindelijke verkiezingsuitslag, bepleit de Kiesraad publicatie van die processen-verbaal op internet. De Kiesraad is van mening dat zo ook tegemoet wordt gekomen aan kritiek en bezwaren tegen het gebruik van verkiezingssoftware. Door het online openbaar maken van de processen-verbaal van de stembureaus – die van de hoofdstembureaus en van het centraal stembureau is nu al voorgeschreven – zijn alle stemresultaten transparant inzichtelijk en daarmee controleerbaar voor iedereen.

Openbaarmaking verkiezingsuitslagen

De Kiesraad verzamelt al jaren de uitslagen van in Nederland gehouden verkiezingen en plaatst die op zijn website: www.verkiezingsuitslagen.nl. Dit was de afgelopen jaren mogelijk, omdat de Raad dankzij het gebruik van verkiezingssoftware automatisch de uitslaggegevens van de verkiezingen tot op het niveau van de stembureaus ontving. Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezing was dat niet het geval, omdat bij de vaststelling van de uitslag geen digitale uitwisseling van gegevens meer plaatsvond. De Kiesraad herhaalt daarom zijn eerdere advies om in de Kieswet vast te leggen dat de Raad ook tot taak heeft om verkiezingsuitslagen te verzamelen.

Toezicht op verkiezingen

De Kiesraad dringt aan op onderzoek om het toezicht op de uitvoering van het verkiezingsproces te verbeteren. Regelmatig wordt bij incidenten, bijvoorbeeld als de stemming of telling in een stembureau niet goed verloopt, een beroep gedaan op de Kiesraad, maar de Raad is formeel geen toezichthouder op het gebied van verkiezingen.

Inkorten periode van herstel verzuimen kandidatenlijsten

De Kiesraad moest de openbare zitting waarin hij besloot over de geldigheid van de kandidatenlijsten schorsen, omdat de voorbereidende werkzaamheden niet op tijd konden worden afgerond. Dit kwam door het grote aantal deelnemende partijen en doordat partijen de verzuimen in kandidatenlijsten op grond van de Kieswet tot een uur voor de zitting konden herstellen. De Raad adviseert de periode voor herstel van verzuimen met een dag in te korten, zodat er meer tijd is voor de voorbereiding van de openbare zitting.