Advies nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslag
De Kiesraad heeft geadviseerd over een conceptwetsvoorstel dat een nieuwe procedure voor de vaststelling van verkiezingsuitslagen bevat. Ook de Raad is voorstander van een modernere, transparantere procedure en kan zich onder voorwaarden vinden in de nieuwe gemeentelijk stembureaus en de afschaffing van hoofdstembureaus. Wel roept het voorstel de nodige vragen op. Het gemeentelijk stembureau krijgt onder andere tot taak de juistheid van het tellen van de stemmen door de stembureaus te onderzoeken. Het is niet duidelijk welke fouten het gemeentelijk stembureau bij zijn controle van processen-verbaal van de stembureaus moet herstellen. Het centraal stembureau krijgt onder andere tot taak om de juistheid van de uitkomsten in de processen-verbaal te onderzoeken. De Raad vraagt zich daarbij af wat dit onderzoek inhoudt en op grond van welk criterium hij kan of moet besluiten tot een hertelling.
In het huidige verkiezingsproces totaliseren gemeenteambtenaren de uitslagen van stembureaus. Daarna tellen de hoofdstembureaus de uitslagen van gemeenten op tot een uitslag voor hun kieskring. Tot slot brengen de hoofdstembureaus deze kieskringuitslagen over naar het centraal stembureau. Deze stelt op basis van de uitslagen van de hoofdstembureaus de landelijke uitslag vast. In het conceptwetsvoorstel staat dat er gemeentelijk stembureaus komen die verantwoordelijk zijn voor de controle van de processen-verbaal van de stembureaus, het maken van een verslag van alle bezwaren die bij de stembureaus zijn ingediend, en voor het opmaken van de gemeentelijke stemresultaten. De resultaten van de gemeentelijk stembureaus en van alle stembureaus gaan rechtstreeks naar het centraal stembureau. De tussenstap van het optellen tot kieskringuitslagen door hoofdstembureaus valt daardoor weg.
Gevolgen afschaffing hoofdstembureaus
De Kiesraad kan zich vinden in de afschaffing van hoofdstembureaus, mits verzekerd is dat het centraal stembureau binnen de wettelijke termijn op adequate wijze betrouwbare verkiezingsuitslagen kan blijven vaststellen. Wel adviseert hij om het gemeentelijk stembureau ook als centraal stembureau op te laten treden bij gemeenteraads- en eilandsraadsverkiezingen. In de huidige procedure voor de vaststelling van de verkiezingsuitslag bij gemeenteraadsverkiezingen en eilandsraadsverkiezingen treedt het hoofdstembureau ook als centraal stembureau op.
Verkiezingsdocumenten stembureaus rechtstreeks naar gemeentelijk stembureau
De Kiesraad adviseert dat stembureaus hun proces-verbaal en verzegelde pakketten rechtstreeks inleveren bij het gemeentelijk stembureau. In het wetsvoorstel staat dat verkiezingsdocumenten eerst van het stemlokaal naar het gemeentehuis worden getransporteerd en daarna van het gemeentehuis naar de locatie waar het gemeentelijk stembureau de volgende dag zitting houdt. Nadeel hiervan is dat niet is geregeld welke organisatie verantwoordelijk is voor de beveiliging van de verkiezingsdocumenten op het moment dat de burgemeester deze naar de locatie heeft gebracht.
Openbare zitting gemeentelijk stembureau
Een dag na de stemming houdt het gemeentelijk stembureau - conform het wetsvoorstel - om 10.00 uur ‘s ochtends een openbare zitting waarin het de processen-verbaal van de stembureaus onderzoekt, een eventuele hertelling uitvoert en de stemtotalen binnen de gemeente vaststelt. In gemeenten met meer stembureaus kan de zitting van het gemeentelijk stembureau enkele dagen in beslag nemen. De Kiesraad adviseert om de openbare zitting van het gemeentelijk stembureau in twee delen op te knippen. In het eerste deel kan het gemeentelijk stembureau melden welke pakken het op basis van zijn onderzoek wil openen, en ter plekke — in de openbaarheid — een nieuwe telling uitvoeren. Daarna kan de zitting geschorst worden, zodat het gemeentelijk stembureau de gelegenheid krijgt om de totalen op gemeentelijk niveau uit te rekenen. Vervolgens kan het gemeentelijk stembureau in het tweede deel deze totalen in een openbare zitting vaststellen en bekendmaken.