Advies Kiesraad: evaluatie van gemeenteraadsverkiezingen en referendum over Wiv

Op 21 maart 2018 vonden in 335 gemeenten raadsverkiezingen plaats in combinatie met een raadgevend referendum over de Wiv. In de 45 overige gemeenten was enkel sprake van het raadgevend referendum, samenhangend met een gemeentelijke herindeling.

Hulp aan kiezers

Nu kunnen alleen kiezers met een lichamelijk beperking hulp krijgen bij het uitbrengen van hun stem. In de aanloop naar 21 maart kwam de burgemeester van de gemeente Woerden in het nieuws met zijn opvatting dat de Kieswet op dit punt verouderd is, gezien de totstandkoming van het VN-Gehandicaptenverdrag. De Kiesraad neemt dit signaal van de burgemeester en enkele organisaties zoals het College voor de rechten van de mens serieus. Geadviseerd wordt daarom om ook aan kiezers met een verstandelijke beperking hulp bij het uitbrengen van de stem in het stemhokje toe te staan. Hulp aan deze groep kiezers moet dan wel gegeven worden door een lid van het stembureau, als een waarborg tegen ongewenste beïnvloeding. Ook in het geval van kiezers met een lichamelijke beperking wil de Kiesraad graag doorvoeren dat (alleen) een stembureaulid mag helpen bij het stemmen in het stemhokje. Omdat het overigens voor stembureauleden lastig kan zijn om vast te stellen of er sprake is van een verstandelijke beperking, komt dit advies in de praktijk overigens neer op het vrijgeven van deze mogelijkheid tot hulp aan iedere kiezer die daarom verzoekt.

Stembureaus uur eerder dicht

In het verlengde van de gemeenteraadsverkiezingen vonden weer zo’n 25 hertellingen plaats.  De uitkomst daarvan onderstreept in de ogen van de Kiesraad de noodzaak om te komen tot verbetering van het telproces. Zolang er echter nog geen technische hulpmiddelen ingezet kunnen worden bij het tellen, is lastenverlichting van de stembureauleden wenselijk. Het huidige openingstijdstip en sluitingstijdstip dateert van eind 2001, toen nog in meer dan 80 procent van de gemeenten met stemcomputers werd gestemd en geteld. Na de afschaffing van de stemcomputers in 2007, adviseerde de Kiesraad al om de stembureaus een uur eerder te sluiten, om 20.00 uur. Dit voorstel brengt de Kiesraad nu opnieuw naar voren. Vervroegde sluiting is minder belastend voor de stembureauleden en draagt bij aan de totstandkoming van meer betrouwbare uitslagen, zo verwacht de Raad. Er is dan bovendien altijd nog volop gelegenheid om te stemmen.

Overige aanbevelingen

In zijn evaluatieadvies doet de Kiesraad nog diverse andere aanbevelingen.

Kleiner stembiljet en elektronisch tellen

Geadviseerd wordt om zo spoedig mogelijk te gaan experimenteren met het al door kiezers in het buitenland beproefde nieuwe, kleinere stembiljet en het elektronisch tellen ervan.

Instructie stembureauleden

Geadviseerd wordt om in overleg met de VNG en de NVVB te komen tot verdere verbetering van de instructie van stembureauleden, in het bijzonder van de voorzitters van de stembureaus.

Stemfie

Het maken van een stemfie in het stemlokaal dient te worden te verboden. Dit omdat voorkomen moet worden dat kiezers onder druk worden gezet of zich onder druk gezet voelen om op een bepaalde partij en/of kandidaat te stemmen en daarvan ook het bewijs te leveren.

Volmachtverlening

Geadviseerd wordt het maximum aantal volmachten per persoon te verlagen van twee naar één. Tevens dient de strafbepaling inzake het ronselen van onderhandse volmachten te worden verduidelijkt en aangescherpt.

Verkiezingssoftware OSV en stembureau-app

Medio 2020 zal er nieuwe software moeten zijn. Spoedige totstandkoming van nieuwe (wettelijke) vereisten (qua beveiliging, beheer en verantwoordelijkheden) is geboden. Niet alleen ten behoeve van de ontwikkeling van verkiezingssoftware, maar ook voor verder gebruik en ontwikkeling van de stembureau-app.

Mobiele stembureaus

De Kiesraad staat afwijzend tegenover de inzet van mobiele stembureaus in dorpskernen met een behoorlijke omvang, als alternatief voor de instelling van een gewoon stembureau. Tevens dient er bij mobiele stembureaus voldoende aandacht te zijn voor met name privacy en stemgeheim.

Strafbaarstelling van kopen en te koop aanbieden stempassen

Geadviseerd wordt om klip en klaar in het Wetboek van Strafrecht de strafbaarheid van het kopen en te koop aanbieden van stempassen te regelen. 

Controle stemmenaantallen processen-verbaal

De Kiesraad adviseert voor de volgende verkiezingen te garanderen dat de centraal stembureaus tijdig de beschikking krijgen over de digitale bestanden met stemgegevens van de stembureaus.