Advies Kiesraad over wetsvoorstel nieuw kiesstelsel
De Kiesraad staat positief tegenover een nieuw kiesstelsel waarbij de kiezer kan stemmen op de lijst van de partij (lijststem) of op een kandidaat op die lijst (kandidaatsstem). Doel van dit kiesstelsel is de band tussen kiezer en gekozene versterken. Wel wijst de Raad erop dat als de kandidaatsstem meer gewicht krijgt het belangrijk is de financiering van individuele campagnes te reguleren. Verder worden in het advies kanttekeningen geplaatst bij de voorgestelde verhoging van het aantal ondersteuningsverklaringen.
Burgerforum kiesstelsel
Het wetsvoorstel is gebaseerd op het advies van de staatscommissie parlementair stelsel uit 2018. In dit advies bepleit de staatscommissie de invoering van het eerder door het Burgerforum kiesstelsel voorgestelde kiesstelsel.
Stemmen op kandidaat of lijst
De Kiesraad is positief over het voorstel tot invoering van het Burgerforum kiesstelsel. In dit kiesstelsel kan de kiezer stemmen op een kandidaat, zoals nu gebeurt. Maar de kiezer kan er ook voor kiezen om te stemmen op de lijst in plaats van op een kandidaat op die lijst. Bij een lijststem stemt de kiezer in met de lijstvolgorde voorgesteld door de partij. Kiezers die geen voorkeur hebben voor een kandidaat kunnen met een stem op de lijst duidelijker hun intenties uitspreken.
Campagnevoering individuele kandidaten
Doordat de kiezer de keuze krijgt tussen een lijststem of een kandidaatsstem is de verwachting dat een stem op een kandidaat meer gewicht krijgt dan in het huidige stelsel. Het ligt dan voor de hand dat meer kandidaten een individuele verkiezingscampagne zullen voeren om zich bij de kiezer te profileren. Dit brengt het risico met zich mee dat kandidaten met het oog op het behalen van stemmen bepaalde groepen kiezers begunstigen. De Kiesraad adviseert de minister daarom om nieuwe regels te introduceren voor (de regulering van) de financiering van verkiezingscampagnes voor individuele kandidaten.
Elektronisch tellen
Bij invoering van het Burgerforum kiesstelsel zullen de kandidaatsstemmen naar verwachting zwaarder wegen. De ervaring leert dat er bij de handmatige telling van de stembiljetten fouten worden gemaakt, met name bij de telling op kandidaatsniveau. De Kiesraad pleit daarom wederom voor het versneld uitvoeren van experimenten met elektronisch tellen.
Verhoging aantal ondersteuningsverklaringen
In het wetsvoorstel wordt het aantal ondersteuningsverklaringen dat nodig is voor deelname aan de Tweede Kamerverkiezingen verhoogd van (in totaal) 580 naar 5000. Dit ziet de minister als maatregel om versplintering in de Tweede Kamer tegen te gaan. De Kiesraad plaatst kanttekeningen bij de voorgestelde forse verhoging. De gang naar het gemeentehuis voor het tekenen van een ondersteuningsverklaring gecombineerd met de forse verhoging van het aantal ondersteuningsverklaringen streeft volgens de Raad zijn doel voorbij. Een dergelijke verhoging naar 5000 is overigens wel denkbaar als kiezers de ondersteuningsverklaringen digitaal kunnen afleggen.
Afschaffen kieskringen
In het advies geeft de Kiesraad aan zich te kunnen vinden in het afschaffen van kieskringen. Politieke partijen kunnen dan nog maar één kandidatenlijst voor het hele land indienen. Alle kandidaten hebben dan dezelfde kans op een zetel én elke kiezer krijgt dezelfde kandidatenlijst, ongeacht waar de kiezer woont. Wel kan bij handhaving van het maximum aantal kandidaten op de lijst, lijstuitputting optreden. Dat is het geval wanneer er minder kandidaten op de lijst staan dan dat een partij zetels krijgt. Hiervoor moet een oplossing worden gezocht, schrijft de Kiesraad.
Overige wijzigingen
Het advies over het wetsvoorstel gaat verder in op het effect van het wetsvoorstel op de zetelverdeling bij het besluit tot een hertellingen en het informeren van de kiezer over relevante persoonlijke informatie over de kandidaten.