Handleiding Tussentijdse benoemingen voor centraal stembureaus
Ook nadat de uitslag is vastgesteld en de kandidaten zijn benoemd en toegelaten tot de gemeenteraad, kan het centraal stembureau gevraagd worden een kandidaat te benoemen. Dit gebeurt bijvoorbeeld als een raadslid tijdens de zittingsperiode ontslag neemt, of verlof opneemt wegens ziekte of zwangerschap.
Vacatures kunnen ontstaan door tijdelijke of definitieve veranderingen in het lidmaatschap. Ook de definitieve veranderingen in het lidmaatschap zijn echter in zekere zin ‘tijdelijk’ want bij een latere vacature kan een kandidaat die eerder ontslag nam als raadslid, toch weer voor benoeming in aanmerking komen. Aanleidingen voor tussentijdse vacatures:
- Ontslagname door de benoemde;
- Beëindiging van het lidmaatschap, omdat niet (langer) wordt voldaan aan de vereisten voor het lidmaatschap, of er sprake is van een onverenigbare betrekking;
- Tijdelijk ontslag voor 16 weken vanwege ziekte
- Tijdelijk ontslag voor 16 weken vanwege zwangerschap
Raadsleden die regulier ontslag nemen, blijven in functie totdat er over hun opvolger is besloten. Dat is niet zo bij tijdelijk ontslag of bij beëindiging van het lidmaatschap vanwege het verlies van een vereiste voor het lidmaatschap of het vervullen van een met het lidmaatschap onverenigbare betrekking.
Niet langer voldoen aan vereisten lidmaatschap
De Kieswet bepaalt dat iemand waarvan onherroepelijk vaststaat dat hij niet meer voldoet aan de vereisten voor het lidmaatschap (bijvoorbeeld omdat deze niet langer in de gemeente woont), of een onverenigbare betrekking vervult, ophoudt lid te zijn. De vacature ontstaat echter pas wanneer de gehele wettelijke procedure is doorlopen. Dat kan zijn door mededeling van het raadslid. Doet deze echter geen mededeling, dan waarschuwt de burgemeester de betrokkene schriftelijk. Deze kan dan binnen acht dagen deze waarschuwing aan het oordeel van de raad voorleggen. Tegen een daaropvolgend raadsbesluit staat beroep open. Voordat er dus onherroepelijk vaststaat dat het lidmaatschap ophoudt, kan er wel wat tijd overheen gaan. Voor kandidaten die een ‘verboden handeling’ verrichten als bedoeld in artikel 15 van de Gemeentewet, is er een schorsingsvoorziening.
Tijdelijk ontslag wegens ziekte of zwangerschap
Gemeenteraadsleden kunnen bij zwangerschap en bevalling of langdurige ziekte tijdelijk ontslag nemen. In dat geval is tijdelijke vervanging mogelijk. Bij het verzoek moet een verklaring van een arts of verloskundige worden overgelegd waaruit blijkt dat tijdelijk ontslag gegrond is. De voorzitter van de raad beslist altijd in overeenstemming met de verklaring van de arts of de verloskundige. Hiervoor kan eventueel ook de bedrijfsarts van de gemeente worden ingezet.
Het tijdelijk ontslag gaat in op de dag na de bekendmaking van de beslissing op het verzoek aan het raadslid. De duur van het tijdelijke ontslag is altijd 16 weken. Het lidmaatschap van het oorspronkelijke raadslid begint automatisch weer na 16 weken. Het lidmaatschap van de vervanger houdt dan automatisch op. Tijdelijk ontslag kan driemaal per raadsperiode worden verleend. Voor iedere ontslagname moet opnieuw de gehele procedure van ontslagname, benoeming en toelating worden doorlopen, ook als de periodes aaneengesloten zijn.
Bijzonder is dat iemand die een tijdelijke vacature vervult, ook in aanmerking komt voor benoeming in een reguliere vacature die ontstaat tijdens de vervangingsperiode. Er wordt dan een nieuwe tijdelijke vervanger benoemd voor de resterende duur van het tijdelijk ontslag.
Zie artikelen X 1 – X 12 van de Kieswet.
De vacatures worden aan de voorzitter van het centraal stembureau gemeld door de voorzitter van de gemeenteraad. Het centraal stembureau benoemt dan binnen 14 dagen een ander gemeenteraadslid. Het centraal stembureau benoemt de kandidaat die het hoogst staat op de lijst van de partij van het vertrekkende gemeenteraadslid. Hierbij geldt de lijstvolgorde zoals die na de verkiezing is vastgesteld. Daarbij is rekening gehouden met voorkeurstemmen. Een eventuele overstap of afsplitsing van de fractie heeft daarop geen invloed. De rangschikking staat in het proces-verbaal P 22. Het is belangrijk dat daar goed naar wordt gekeken omdat deze kan afwijken van de lijstvolgorde.
Het centraal stembureau publiceert de benoeming in het Gemeenteblad en geeft een afschrift van het benoemingsbesluit aan de gemeenteraad. De benoemde kandidaat in een reguliere vacature heeft 28 dagen de tijd om de benoeming aan te nemen. De benoemde kandidaat in een tijdelijke vacature heeft 10 dagen de tijd om een benoeming aan te nemen. Na de benoeming door het centraal stembureau, onderzoekt de gemeenteraad of de kandidaat voldoet aan de vereisten voor het lidmaatschap van de gemeenteraad en als lid kan worden toegelaten. Bij het geloofsbrievenonderzoek kijkt de gemeenteraad niet meer naar het verloop van de verkiezing of de vaststelling van de uitslag.
Zie artikelen W 1, W 7 en V 4 van de Kieswet.
Overslaan in benoemingsvolgorde
De kandidaat die het hoogst staat op deze rangschikking en nog geen raadslid is, moet in beginsel benaderd worden, tenzij deze voldoet aan één van de gronden van artikel W 2 van de Kieswet. Mogelijke gronden in dit artikel zijn onder meer dat de kandidaat zelf al met tijdelijk ontslag is, een ontslagaanvraag heeft lopen, al in die vacature benoemd is maar niet is toegelaten of heeft aangegeven niet voor benoeming in aanmerking te willen komen.
Een kandidaat die mogelijk niet voldoet aan de vereisten voor het lidmaatschap moet gewoon benoemd worden. Deze zal na benoeming zelf beslissen of de benoeming wordt aangenomen, waarna de gemeenteraad zal moeten onderzoeken of de benoemde als lid kan worden toegelaten (en dus voldoet aan de vereisten voor het raadslidmaatschap). Wil een kandidaat niet benoemd worden vanwege het feit dat deze niet kan worden toegelaten? Dan kan deze met een W2-verklaring aangeven niet voor benoeming in aanmerking te willen komen. Deze verklaring kan op ieder moment worden afgelegd of ingetrokken. Er kan dan direct de volgende op de rangschikking worden benaderd.
Zie artikel W 2 van de Kieswet.
Lijstuitputting
Wanneer geen van de kandidaten op de lijst meer voor benoeming in aanmerking komt (omdat ze al raadslid zijn of op grond van de wet in de benoemingsvolgorde moeten worden overgeslagen), dan staat het centraal stembureau voor een onomkeerbaar besluit. Dat besluit is afhankelijk van de omvang van de gemeenteraad:
- Bij een raad met 9 t/m 11 zetels wordt de zetel aan een andere lijst toegekend als een extra restzetel;
- Bij een raad met 13 of meer zetels wordt beslist dat er geen opvolger kan worden benoemd. De zetel blijft dan voor de resterende zittingsduur leeg en wordt niet meer ingevuld.
Zie artikel W 4 van de Kieswet