Tellen van de stemmen

Nadat de stemming om 21.00 uur is geëindigd, begint het stembureau met het tellen en verzegelen van alle ingeleverde materialen (stempassen, volmachtbewijzen en kiezerspassen) en de niet-gebruikte en onbruikbaar gemaakte stembiljetten. Pas als dat achter de rug is, worden de stembussen geopend en de stembiljetten geteld.

Zie Kieswet art. J. 35, J 37, N 2 en N 3.

Centraal of decentraal tellen

Voorafgaand aan de verkiezing bepalen gemeenten of ze de stemmen decentraal of centraal gaan tellen.

• Decentraal stemmen betekent dat na het sluiten van de stembureaus om 21.00 uur de stembureaus tellen hoeveel kiesgerechtigden hebben gestemd. Dat doen zij door het aantal geldige stempassen, kiezerspassen en volmachtbewijzen te tellen. Vervolgens tellen zij alle stemmen met op lijst- en kandidaatsniveau in het stemlokaal. De resultaten worden opgeschreven in een proces-verbaal. Het stembureau brengt het proces-verbaal naar de gemeente.
• Centraal tellen betekent dat na het sluiten van de stembureaus om 21.00 uur de stembureaus tellen hoeveel kiesgerechtigden hebben gestemd. Dat doen zij door het aantal geldige stempassen, kiezerspassen en volmachtbewijzen te tellen. En zij tellen de stemmen op lijstniveau (per partij). De resultaten worden opgeschreven in een proces-verbaal en naar de gemeente gebracht. De volgende dag telt het gemeentelijk stembureau op een centrale plek alle stemmen op lijst- en kandidaatsniveau.

Het stembureau noteert ook of er een verschil is tussen het aantal tot de stemming toegelaten kiezers en het aantal getelde stembiljetten. Zo mogelijk wordt voor eventuele verschillen een verklaring gegeven.

De zitting van het stembureau - en dus ook het tellen van de stemmen - is openbaar. Aanwezigen kunnen eventuele bezwaren naar voren brengen. Het stembureau neemt de bezwaren op in het proces-verbaal.

Gemeentelijk stembureau

Het gemeentelijk stembureau stelt in een openbare zitting het gemeentetotaal vast, op de dag na de stemming. De zitting van het gemeentelijk stembureau - en dus ook het tellen van de stemmen - is openbaar.

In gemeenten die decentraal tellen, controleert de het gemeentelijk stembureau de processen-verbaal van de stembureaus in een openbare zitting. Als er verschillen zijn in het aantal kiezers dat is toegelaten tot het stembureau en het aantal stembiljetten in de stembus, en er is geen verklaring gegeven voor dit verschil, besluit het gemeentelijk stembureau tot een hertelling. Ook als er optelfouten zijn gemaakt in het proces-verbaal van een stembureau besluit het gemeentelijk stembureau tot een hertelling. Als er na de hertelling een fout in de optelling wordt vastgesteld, wordt dit vastgelegd in een corrigendum. In het corrigendum staan alleen de gegevens die zijn aangepast na de hertelling. Het corrigendum wordt bij het proces-verbaal van het stembureau gevoegd. Nadat eventuele fouten zijn gecorrigeerd stelt het gemeentelijk stembureau in de openbare zitting de uitslag op gemeenteniveau vast. Bij een verkiezing met meerdere kieskringen gaat de  de uitslag op papier en digitaal naar het hoofdstembureau. Bij een verkiezing met een kieskring gaat de  de uitslag op papier en digitaal naar het centraal stembureau. De burgemeester is verantwoordelijk voor de overdracht.

In gemeenten die centraal tellen telt het gemeentelijk stembureau in een openbare zitting alle stembiljetten van alle stembureaus, op lijst- en kandidaatsniveau. De uitkomst van deze telling vergelijkt het gemeentelijk stembureau met de uitkomst van de telling op lijstniveau door de stembureaus. Als er verschillen zijn onderzoekt het gemeentelijk stembureau die en geeft hiervoor een verklaring in het proces-verbaal.
Het aantal toegelaten kiezers hoeft niet opnieuw geteld te worden door het gemeentelijk stembureau. Alleen als er een verschil is tussen het aantal toegelaten kiezers en het aantal stembiljetten waarvoor het stembureau geen verklaring heeft gegeven, telt het gemeentelijk stembureau het aantal toegelaten kiezers opnieuw. Blijft het verschil bestaan dat geeft het gemeentelijk stembureau hiervoor, indien mogelijk, een verklaring in het proces-verbaal. Nadat eventuele fouten zijn gecorrigeerd stelt het gemeentelijk stembureau in de openbare zitting de uitslag op gemeenteniveau vast. Bij een verkiezing met meerdere kieskringen gaat de uitslag op papier en digitaal naar het hoofdstembureau. Bij een verkiezing met een kieskring gaat de uitslag op papier en digitaal naar het centraal stembureau. De burgemeester is verantwoordelijk voor de overdracht.

Aanwezigen kunnen tijdens de zitting eventuele bezwaren naar voren brengen. Het gemeentelijk stembureau neemt de bezwaren op in het proces-verbaal.

Openbaarmaking

Gemeenten publiceren de processen-verbaal met de berekende uitslagen van de stembureaus en het gemeentelijk stembureau op hun website. Op die manier kan eenieder die dat wil de handmatig berekende uitslagen van de stembureaus controleren met de gemeentelijke stemtotalen. Ook leggen de gemeenten de gemeentelijke stemtotalen en kopieën van de processen-verbaal (papieren verslagen) van de stembureaus ter inzage in het gemeentehuis.

Zie Kieswet art. N 1, art. N 5, art. N 6, art. N 7, art. N 8, art. N 9, art. N 10, art. N 11 en art. N 12.

Uitslagen per kieskring

In provincies met meer dan één kieskring stelt het hoofdstembureau van elke kieskring op de vijfde dag na de stemming in een besloten zitting het totaal aantal uitgebrachte stemmen, de aantallen stemmen per lijst en het aantal stemmen per kandidaat vast. Daarnaast worden blanco, ongeldige en volmachtstemmen vastgesteld. Dit gebeurt op basis van de per gemeente vastgestelde aantallen stemmen. De hoofdstembureaus brengen hun verslagen naar het centraal stembureau.

Uitslagen per provincie

Zodra de eindverslagen van de gemeentelijke stembureaus en - bij meerdere kieskringen- van de hoofdstembureaus, zijn ontvangen, controleert het centraal stembureau de processen-verbaal. Nadat alle controles zijn afgerond stelt het centraal stembureau in een openbare zitting de uitslag van de verkiezing vast. Zie Kieswet art. P 1. Ook wijst het centraal stembureau de zetels toe aan de verschillende kandidaten, rekening houdend met uitgebrachte voorkeurstemmen. De openbare zitting vindt niet eerder dan acht dagen na de dag van stemming plaats.

Ter verduidelijking: de provincie Zuid-Holland is opgedeeld in vier kieskringen: Den Haag, Rotterdam, Dordrecht en Leiden. Ieder van deze kieskringen heeft een eigen hoofdstembureau. Het centraal stembureau is gevestigd in Den Haag. Het centraal stembureau berekent de totalen van de hoofdstembureaus en controleert of er mogelijk bij de gemeentelijke stembureaus telfouten zijn gemaakt.  De andere provincies met meer kieskringen zijn Gelderland, Noord-Holland, Limburg en Noord-Brabant.

Zie Kieswet art. E 11, P 1, eerste titel hoofdstuk N en hoofdstuk O.