Hieronder wordt het proces van het tellen van de stemmen in stappen toegelicht, van stemlokaal tot centraal stembureau (Kiesraad). De verkiezingsuitslagen worden met de hand geteld en op papier doorgegeven aan de gemeentelijk stembureaus, die de uitslagen van verschillende stembureaus bij elkaar optellen.
Overzicht van het tellen van de stemmen Tweede Kamerverkiezing
Na het sluiten van de stembussen om 21.00 uur beginnen de stembureauleden met het handmatig tellen van de stemmen. Kiezers kunnen het tellen van de stemmen bijwonen. De stembureauleden stellen eerst vast hoeveel kiesgerechtigden hebben gestemd (de opkomst). Dat doen zij door het aantal geldige stempassen, kiezerspassen en volmachtbewijzen te tellen.
Na het openen van de stembussen tellen de stembureauleden eerst (handmatig) op lijstniveau: een optelling van alle geldige stemmen op politieke partijen. De stembureaus geven de uitkomst van deze sneltelling door aan hun gemeente. Op basis van die sneltellingen presenteert de NOS op de avond van de verkiezingsdag voorlopige uitslagen.
Gemeenten kunnen kiezen voor een decentrale of centrale stemopneming. Bij een decentrale stemopneming tellen de stembureaus alle stemmen op lijst- en kandidaatsniveau in het stemlokaal. Bij een centrale stemopneming tellen de stembureaus alleen de stemmen op lijstniveau. De volgende dag telt het gemeentelijk stembureau op kandidaatsniveau en vergelijkt de totalen op lijstniveau met de tellingen van de stembureaus. In beide gevallen noteert het stembureau de resultaten in een proces-verbaal.
De gemeentelijk stembureaus tellen de papieren uitslagen van alle stembureaus bij elkaar op, zowel op lijstniveau als op kandidaatsniveau. Hiervoor maken ze gebruik van optelsoftware van de Kiesraad: OSV2020. De uitkomst hiervan is de gemeentelijke uitslag. Daarna brengen de gemeenten het proces-verbaal met deze uitslag naar de hoofdstembureaus. Dit gebeurt zowel in persoon (op papier) als digitaal (via een beveiligd platform). Gemeenten met decentrale stemopneming dragen ook de processen-verbaal van de stembureaus over aan het hoofdstembureau.
De hoofdstembureaus tellen de gemeentelijke uitslagen op, in besloten zittingen. Daarna brengen de hoofdstembureaus het proces-verbaal naar het centraal stembureau (Kiesraad). Dit gebeurt in persoon op papier en digitaal (via een beveiligd platform). De hoofdstembureaus dragen ook de processen-verbaal die zij hebben ontvangen van de gemeentelijke stembureaus over aan de Kiesraad.
De Kiesraad telt de tellingen van de papieren processen-verbaal van de hoofdstembureaus op met behulp van de optelsoftware OSV2020 en controleert de tellingen van de hoofdstembureaus en de gemeentelijk stembureaus. Op basis van de tellingen van de hoofdstembureaus wordt eveneens met behulp van OSV2020 de zetelverdeling vastgesteld. Ter controle rekent de Kiesraad de zetelverdeling ook nog handmatig uit. De Kiesraad stelt de uitslag vast in een openbare zitting. Deze zitting is gepland op vrijdag 1 december 10 uur. Op basis van de uitslag benoemt de Kiesraad de gekozen leden.
De Kiesraad geeft de uitslag door aan de Tweede Kamer. De commissie voor het onderzoek van de Geloofsbrieven doet in het kader van het onderzoek naar de geloofsbrieven ofwel de benoemingsbrieven eigen onderzoek naar het verloop van de verkiezing, mede op basis van alle processen-verbaal van de stembureaus. De Tweede Kamer kan zo nodig besluiten tot een hertelling dan wel herstemming. De uitslag van de Tweede Kamerverkiezing is onherroepelijk na installatie van de Tweede Kamer in nieuwe samenstelling.
Waarborgen tellingen in het stemlokaal
In de stemlokalen wordt (uitsluitend) op papier gestemd en geteld.
Of stembiljetten geldig of ongeldig zijn, wordt (enkel) besloten door het stembureau.
Als er foutjes tijdens het tellen en opmaken van het proces-verbaal aan het licht komen, dan wordt er opnieuw geteld. Als het stembureau een telling toch niet kloppend krijgt, wordt daarvan een aantekening gemaakt in het proces-verbaal.
Iedereen is welkom om de telling bij te wonen, zoland dit het tellen van de stemming niet verstoort. Als iemand denkt dat er iets niet goed verloopt tijdens het tellen van de stemmen, dan kan hij/zij dat aangeven bij de voorzitter van het stembureau. Deze maakt hiervan een aantekening in het proces-verbaal. In een gemeente met centrale stemopneming, kan het stembureau de hertelling overlaten aan het gemeentelijk stembureau.
Het proces-verbaal wordt getekend door de voorzitter en alle aanwezige stembureauleden. Dit proces-verbaal mag desgewenst door aanwezige kiezers gefotografeerd (zonder handtekeningen).
Er worden geen USB-sticks gebruikt om uitslagen over te brengen vanuit de stemlokalen.
Gemeenten publiceren alle processen-verbaal van de stembureaus op internet. Op de website van de Kiesraad wordt een overzicht gepubliceerd met links naar die webpagina’s van de gemeenten.
Waarborgen gebruik optelsofware OSV2020 bij vaststelling uitslag
OSV2020 kan niet worden gebruikt op een computer die is aangesloten op internet of een ander netwerk. Het programma sluit automatisch af als er een verbinding is geconstateerd.
Invoer in OSV2020 gebeurt altijd twee keer, door twee verschillende personen (vierogen-principe). Dit wordt technisch afgedwongen. Dit vierogen-principe verkleint de kans op foutieve stemaantallen.
Er is in de software een strikte functiescheiding tussen de verschillende gebruikers. Dit zorgt ervoor dat er meerdere personen nodig zijn om een actie uit te voeren.
De software moet voldoen aan vereisten (vastgelegd in het Kiesbesluit). OSV2020 is hierop door een onafhankelijke partij getoetst. Ook is het door een onafhankelijke partij op security getest.
Meteen aansluitend op de invoer in OSV2020 wordt op basis van een steekproef gecontroleerd of de software goed heeft gewerkt (controleprotocol Kiesraad). De gemeenten publiceren de verslagen van de controles op hun website.
Gemeenten publiceren het formulier met de gemeentelijke stemtotalen die met behulp van OSV2020 zijn vastgesteld op internet. Net als de processen-verbaal van de stembureaus. En de digitale bestanden. Zo kan iedereen de telling controleren.
